J TORTOLE
Tratto da:
Fra vetuste mura
(terracina minuscola)
La facetùra de j
tortole tè cièrte regulamènte c’abbesògna arespettà.
Se scacate ve vènne
screscetàte a jàjme o, oppuramènte, ve ce se fanne j vièrmene.
Dosa:
Trè nta uève
Quatte bustine de
vanìja
La scorcia rattata de
nu chile de limone
Nu chile e mèzze de
zucchere
Mièzzu chile de
strutte
Nu litre de uèj
Mille lire de vaghe
d’ànese
Quatte chile de farina
de rane
Mièzzu litre de vuine
bianche
Nu becchère de rum
Na chelàta de
cresciùte
Do bagnapède scuzzate
a duvère
Quatte sègge
Na ‘mpajatèlla de
sudore e tutte j fije che v’aretruvuàte
(se so pòche
faciètevej’amprestà da lle sòre e cunàte vòste. Più mammòcce tenéte antòrne e
mèj j’è)
Dunca:
Ancucchiàte dp sègge e mettètece sòpe nu bagnapède e vucine
mettètece ju cuaniste cu uève. Ammucchiatece antorne, dapò, tutte i mammòcce
(ma vedarà can en ce sta besògne, ca ce penzeranne da lòre), cacciate la jatta,
affusciàteve anzenènte an canne, facièteve ju sègne de lla crocia e
ancumènzàte… cu na scàreca de jastème, pecchè j fije vònne rompe l’ova pure
lòre e ce jèttene dènte pure le scòrce.
Rutte, a Dij piacènne, tutte j uéve, ce calate dènte lu
zucchere e ancumenzàte a sbatte.
Attenziòna: vanne sbattute cu lle vraccia, ca se nen fanne
plo plo plo, n’avvale!
Tèneta esse sbattute forte e lèste.
A fàrveje
sbatte accusì ce penzaranne i fijè e apperciò ve j tenèteta tenè antòrne,
pecchè chiste ancuminzerànne a ficcarce j dite dènte pìassaggià; s’ancuminzerànne
a darze le spénte une cu j’àvete pe sta più annanze, tante che ju bagnapède
rasenterà d’ìrzene a zampe pe ll’aria, allora v’azzeccarànne tante de chélle
frégne che la rabbia, senza che ve n’accurgéte, la scarecàte sòpe j uéve
sbattènneje forte e lèste: j’è propontamento chélle ca ce vo’.
E jastéme, sòre méje, jastéme an quantetà, ca so chélle
c’abbòttene j tòrtele e j fanne crésce.
Doppe che séte jttàte lu sanghe pe nnu puare d’ore – e séte
adduprate più de lla metà de chélla ‘mpajatella de sudore e séte arumàste mèzze
abbulechìte pe jj strille e lle jastéme – fòrce arìvene.
S’èten’addenzà accome a nnu zambajone e tèneta tené chiju
bbéje culore giallétte accome a lla cacchétta de lle criature an fasciole.
Allora ce calate dénte tutta l’ata robba, squajate lu
strutte e ju cresciùte (de lle uèj sulamente miezzu litre) ammesculate, ce
calate dénte la farina e riammesculate.
A j’atu bagnapède ce stennéte dénte nu puanne bianche
sfiucchènte e j mettéte sòpe a n’ate e do sègge ancucchiate. Dapò (e cacciate
la jatta), pijate la spianatora, ce strufenàte sòpe ne pué de uéj; n’atu cicce
de uéj ve le strufenàte sòpe le mane, acchiappate nu piézze de massa gruésse
accome a nna pagnòtta, l’ammassata bbòna bbòna sòpe la spianatura e dapò la
pusate dénte ju bagnapède cu ju puanne sfiucchénte. Ve restrufenàte n’ate puè
de uéj sòpe le mane, n’atu puéche j strufenàte sòpe la spianatura,
riacchiappate n’atu piézze de massa, l’ammassate e la pusate dénte ju
bagnapède.
E annante accusì. Quanne, dunca, cu j’auja de Santu Biazzej,
séte fernite, ce faciéte sòpe nu ségne de crocia, decénne:
Pe Santu Biazzej
beneditte
Cresce anzine sòpe a
ju titte
Dapò ce faciéte n’ata crocia e decéte:
San Serviane
pretettòre
Faje crésce a ore a
ore
A cu nna tèrza crocia decéte:
gruésse a ciuvuétte
faje fa’
da lla latta faje
sberzà
J’abbutenate a tutte le cupèrte che tenéte, j mettéte sòpe
ju liétte e j lassate a crésce.
Ce vulerànne ca pare de jòrne.
Nen è che ménte aspettate ve stéte cu lle mane a mmane, eh?
Séh! ‘Ntratànte tené teta cuntunuà a caccià la jatta e a
pejàrve appiétteme cu j fije ca j vanne sémpe scrupénne pe vedé se créscene; ma
più tante ca tenéteta j dénne la caccia pe tutte ju paiése a latte, tiélle e
tejéllucce, ca ve serveranne p’antavulàreje e anfurnàreje.
Quand’ènne arevàte n’ata vôta, cacciate la jatta,
attreppate de jastéme j fije, riammassàteje, rremettéteje dénte a ju prime
bagnapède (che séte scuzzate e ce séte remisse n’atu puanne bianche sfiucchénte)
e j remettéte a crésce pe n’ata vôta.
Quande dapò ca ventina d’ore arevènne n’ata vôta,
recacciate la jatta, reattreppàte de jastéme j fije e j’antavulàte dénte a lle
latte, le tiélle e tejellucce, c’apprima séte strufenàte cu nnu pué de strutte.
E allora, vére, ce faciéte le puppe pe lle fije fèmmene, j cavajùcce o
j’acellìtte pe j mascheje, ce faciete le pagnotte, le ciammèlle, ma, sépe a
tutte, ce faciete j’ov’allegàte (ca j’è la forma che la tradezziona v’ò’fatta),
e tutte l’ate fòrme ca se fanne.
Arevàte a chistu muménte j fije nen ve sèrvene più e a forza de
jastéme j cacciate de casa anziéme a lla jatta.
Allora, ménte c’aspettate c’arevénne pe l’ùtema vòta, v’azzettate,
v’accuncentràte e, a mémta a ménta, ve faciéte la lista de tutte j fatte de lle
vucine de casa.
È ampurtante!
Chiste fatte ve sérvene per tené viva, varia e ‘ntressanta la
cummérzazziona a ju furne.
Appena arìvene – e speriame c’arìvene de jiorne, ca s’arìvene de notta
so fasciulétte – j mettéte dénte ju scife, ve faciéte la cròja, ve j’ampunnéte
e, vialò, a ju furne.
E mme raccumanne: appiétteme e jastéme jastéme an quantetà! Ne pué
pecché aiutene j tòrtele a’bbuttarze e ne pué pecché j fije ve s’ènne abbiate
appriésse e ju ‘mpicce ca danne dénte ju furne, anziéme a j fije de l’àvete, le
sanne sulaménte l’Armesànte Rescurdate!
Oh! Mò, appéna la furnara vi j’è sfurnate, nen ve scurdate de
letegàrce: o pecché nen ènne menute bbuéne. E lla colpa è la séja, s’anténne!(Cièrte!
E de chi, sennò?... Méja??!! Sii’ccisa! Je so sémpe fatte j tòrtele che te luvuàvene
lu vedé!); o pecché te chiéde tròppe de prèzze, o pecché… Booh!
‘Nzomma, truvuate na scusa ma letegàtece: è sèmpe de bonagùrej. Letegà
cu lla furnara pòrta bbuéne.
Quande, fenalménte, ve séte sfugate bbòne bbòne, ve j’ampunnéte e,
mèzze sfiacatite, ve j purtate a casa, cuntunuénne la letania pe tutta la via.
E pecché?
Pecché j fije, c ape forza vònne aiutà, o fanne cadé cacchedune
oppuraménte remuànene arète pe sfruculiàreje pe de sòtte cu lle dètera.
Ma è a casa, sòre méje, è a casa che ciucciède la véra, grossa
battaja.
Ju turtulièj fatte cu lla radetùra a j fije nen ce abbasta e vònne
j’àvete.
Ma vòva stev’attiènte, eh?!!!
Se cacche tòrtele se taja apprima che ju préte nene j’è beneditte…
arassesìa!
Ve ce se fanne j viérmene e v’attòcca jttàreje. Dunca, stev’attiénte!
Dòppe la benedezziòna, allora sì che ve j putéte magnà quase tutte.
E diche quase tutte pecché une o dòve j tenéteta stepà pe lla fèsta de
San Serviàne.
E se ve ne scurdate, puverèlle a vòva!
San Serviàne se po avvendencà e nen ze po avvendencà , ma lu secure
sapéte qual è? Che se j marite vuéste pe chiju jòrne nen tènne ju tòrtele, nu
santissime paliatòne nen ve j lèva manche l’Armesànte.
E fenalménte, cacciate i fije e lla jatta, ve putéte azzettà e repusà
scujtate.
… e bbòna Pasqua!
Nessun commento:
Posta un commento